కృతజ్ఞత అనేది ఒక విశిష్టమైన దైవీలక్షణం.
“ధర్మజ్ఞశ్చ కృతజ్ఞశ్చ, సత్యవాక్యో దృఢవ్రతః” అని రామచంద్రమూర్తి షోడశ గుణాలలో వివరించబడింది.
“కృతజ్ఞా” అని లలితా సహస్రనామాలలో 374వ నామం.
శ్రీరాముడు తనకు అపకారం చేసినవాళ్ళను మరిచిపోతాడు గాని, తనకు ఏ చిన్న ఉపకారం చేసినా, వాళ్ళను ఎన్నడూ మరచిపోడు అని రామాయణం చెపుతున్నది.
పొందిన సహాయాన్ని గుర్తుంచుకోవటమే కృతజ్ఞత. “కృతం జ్ఞాన మనేన కృతీ” అని అమరకోశం.
కృతజ్ఞత దైవీ లక్షణమయితే “కృతఘ్నత” అసురీ గుణం. చేసిన మేలు మరచిన వాడు కృతఘ్నుడు.
కృతజ్ఞత ప్రకటన అనేక విధాలుగా చేసే అవకాశమున్నా, ముఖ్యంగా ప్రకటించేది “నమస్కారం” ద్వారా. కృతజ్ఞత ఎలా తెలియజేయాలో మహాత్ములు, అవతారమూర్తులైన వారు తమ ప్రవర్తన ద్వారా చూపించారు.
సాక్షాత్తూ మహాలక్ష్మీ స్వరూపిణి అయిన రుక్మిణీదేవి శ్రీకృష్ణుని పతిగా కోరి అగ్నిద్యోతనుడనే బ్రాహ్మణుని రాయబారం పంపిస్తుంది. శ్రీకృష్ణుడు రుక్మిణీదేవి అంతర్యాన్ని మన్నించి రాక్షస వివాహానికి అంగీకరిస్తాడు. అ విషయాన్ని ఆ బ్రాహ్మణుడు రుక్మిణీదేవికి తెలియపరచగానే ఆమె “నీ కృపన్ బ్రతికితిన్, నీయంత పుణ్యాత్మకుల్ గలరే! దీనికి నీకు ప్రత్యుపకృతిం గావింప నే నేర. “అంజలి” గావించెద; భూసురాన్వయమణీ! సద్బంధు చింతామణీ!” అంటుంది.
ధన, కనక వాహనాది కానుకలతో ఆ విప్రుని సత్కరించవచ్చు గాక! కానీ అంతకన్నా విలువైనది. “నమస్కారం” అని భావించింది లోకమాత అయిన రుక్మిణీదేవి.
అశోకవనంలో సీతామాతను దర్శించి శ్రీరామచంద్రమూర్తికి ఆ విషయం తెలియపరచగానే, రాముడు కృతజ్ఞతతో అంజనేయస్వామికి “అలింగన భాగ్యం” ప్రసాదిస్తాడు.
అది 1985 జూన్ నెల 2వ తేది. జ్యేష్ఠ పూర్ణిమ. అమ్మ తీవ్రమైన అస్వస్థతతో వున్నది. వాత్సల్యాలయం లోని తన పర్యంకంపై ఆయాసపడుతూ మాట్లాడలేని స్థితిలో వున్నది. నేను, సోదరుడు ఐ. రామకృష్ణ, ధర్మసూరి, మేమందరం జిల్లెళ్ళమూడిలో వున్నాము. ఇంకా అనేకమంది సోదరీ సోదరులు తీవ్రమైన ఆందోళనలో వున్నారు.
అమ్మ మమ్మల్నందరినీ తన గదిలోకి పిలిపించుకున్నది. అంత అయాసపడుతూ వున్న అమ్మ మమ్మల్నందరినీ చూస్తూ, అందరికీ నమస్కారం చేసింది. అమ్మ నమస్కారం చేయటం చూసి మేమంతా నిరుత్తరులమై పోయాము. కొంతదూరంలో నిలుచున్న నన్ను దగ్గరికి పిలిచి అప్యాయంగా ఆలింగన భాగ్యం ప్రసాదించింది. తరువాత నెమ్మదిగా మాట్లాడింది. “మీరంతా మహానుభావులు, మీకందరికీ నమస్కారం” అన్నది. ఆపైన కూడా ఏదో చెప్పింది కానీ ఈ మాటలు అమ్మ మాట్లాడగానే ఒక్కసారి శరీరం, మెదడు స్తంభించినట్లయింది.
ఆరోజు అమ్మ తన దగ్గరున్న వాళ్ళందరికీ దాదాపు వీడ్కోలు చెపుతూ కృతజ్ఞతను తెలియచేసింది.
సృష్టి, స్థితి, లయాలకు మూలమైన ఆదిశక్తి, సర్వభూతాంతరాత్మయైన మూలప్రకృతి అమ్మ మానవ శరీరం ధరించి వచ్చి, మనం అమ్మకు సేవ చేసే అవకాశం, అదృష్టం తానే మనకు ప్రసాదించి, మనం చేసిన అతి కొద్ది సేవలకు తాను కృతజ్ఞత ప్రకటించిన అపూర్వమైన, మహోన్నతమైన సన్నివేశం అది.
“తన జీవితమే తన సందేశం” అని ప్రకటించిన అమ్మ అందించిన మరొక మహోన్నత సందేశం “కృతజ్ఞత”.
భగవంతుడిని ఎన్ని విధాలుగా మనం అర్చించుకున్నా మన భక్తిని, కృతజ్ఞతను ప్రకటించేది ముఖ్యంగా సమస్కారం తోటే. అందుకే ప్రతి నామానికీ చివర చేర్చేది “సమః”. వేదంలోని రుద్రాధ్యాయంలో పదకొండు అనువాకాలకు “సమకం” అని పేరు. అది మొత్తం రుద్రునికి సమర్పించే నమస్కారమే.
“సమో నమస్తే.. న్తు సహస్ర కృత్వ,, పునశ్చ భూయోగా.. ఏ నమో నమస్తే” అంటాడు అర్జునుడు శ్రీకృష్ణుని విశ్వరూపసందర్శనం తరువాత.
మానవుడు కృతజ్ఞతతో వుండవలసింది ముఖ్యంగా ముగ్గురి పట్ల, జన్మనిచ్చిన తల్లిదండ్రులు, దుర్లభమైన మానవజన్మను ప్రసాదించిన దైవం, గుర్తు చూపించే గురువు. అందుకే “మాతృదేవోభవ, పితృదేవో భవ, ఆచార్యదేవో భవ” అంటూనే ముగ్గురిలో దైవాన్ని గుర్తు చేస్తున్నది శాస్త్రం.
మనస్సంతా కృతజ్ఞతతో నిండిపోతే, ఆ భావం ప్రకటింపబడేది ముందుగా “సమస్కారం” తోటే, ఆ తరువాతే ఏదైనా.